“Cliëntondersteuning, dat zou toch wegbezuinigd worden?” Die reactie kreeg ik van meerdere beleidsmedewerkers bij VWS toen ik in het najaar van 2005 met hen sprak over cliëntondersteuning. De aanleiding was mijn sollicitatie bij MEE Nederland. Ik werkte bij VWS, was zwanger en wilde dichterbij mijn woonplaats Utrecht gaan werken. Nu, 20 jaar later, hoef ik gelukkig zelden meer mensen te overtuigen van het belang van cliëntondersteuning. Cliëntondersteuning stond in 2005 inderdaad op alle bezuinigingslijstjes van de ministeries van VWS en Financiën. Het beeld bestond dat cliëntondersteuning een overbodige functie was. We zijn nu twintig jaar verder en er is veel veranderd in de wereld van de cliëntondersteuning. En BCMB bestaat dit jaar tien jaar, dus een mooi moment om terug én vooruit te blikken: wat is nu de kern van cliëntondersteuning en hoe borgen we deze essentie?
We zijn een samenwerking aangegaan met de Universiteit van Humanistiek om te reflecteren op deze vragen en dilemma’s. Na de zomer publiceren we vier artikelen hierover. Tijdens het symposium dat we ter ere van ons 10-jarig jubileum op 8 oktober organiseren, staat ook de vraag ‘Hoe maken we de rol van de cliëntondersteuner toekomstbestendig?’ centraal.
Eind 2016 schreef ik een blog over een groep mensen die geen passende zorg konden vinden, de ‘moeilijk plaatsbaren’. De zoektocht naar de juiste instantie en passende zorg kan in een welvarend land als Nederland namelijk tot zeer schrijnende situaties leiden. Zelfs cliëntondersteuners, die worden geacht mensen hierbij te kunnen helpen, zijn soms het spoor bijster.
"Cliëntondersteuners moeten eindeloos trekken en duwen om hun cliënten naar passende zorg te begeleiden."
Ik sprak daar in het blog mijn verbazing over uit en deed een oproep om de regels achter de oplossingen aan te laten lopen in plaats van andersom. Niet door hier en daar ergens een pilot te doen en dan te evalueren om te kijken wat werkt en welke regels aangepast moeten worden. Nee, door met frisse ogen naar de vraag te kijken en niet te denken in standaarden. Door de zorgvrager en zijn naasten te betrekken bij oplossingen. Die weten waar ze behoefte aan hebben, wat voor hen helpend en passend is. Negen jaar later is de groep cliënten die heel moeilijk passende zorg kan vinden, eerder groter geworden dan kleiner. En de verwachting is dat het in de toekomst nog moeilijker zal worden door tekorten op de arbeidsmarkt.
"Laat de regels achter de oplossingen aanlopen, in plaats van andersom."
Cliëntondersteuners besteden een groot deel van hun tijd en energie aan het ondersteunen van deze groep. In mijn ogen is dit de belangrijkste rol van de cliëntondersteuner: mensen vanuit een onafhankelijke positie helpen bij het verkrijgen van passende zorg en ondersteuning. Een cliëntondersteuner versterkt de positie van deze mensen. En dat is nodig in onze ingewikkelde systeemwereld met verschillende wetten, regels, uitvoeringsorganisaties, financiers en zorgaanbieders. Ondanks het bestaan van kundige en ervaren cliëntondersteuners, lukt het echter niet om voor iedereen die dat nodig heeft passende zorg en/of ondersteuning te vinden. Dat was negen jaar geleden zo en dat is helaas nog steeds zo.
Daarom is het belangrijk dat cliëntondersteuners ook nadenken over hun eigen rol. Hoe ver kan de zoektocht gaan? Hoe lang kan een cliëntondersteuner betrokken blijven en hoe ver kan de ondersteuning gaan? Wanneer wordt het zorg? Hoe voorkom je dat je als cliëntondersteuner taken overneemt die bij een zorgkantoor, een gemeente, een zorgorganisatie of zorgprofessional horen? Ook aan deze vragen besteden we aandacht met de Universiteit voor Humanistiek en tijdens ons symposium.
"Hoe voorkom je als cliëntondersteuner dat je taken overneemt die bij een zorgkantoor, een gemeente, een zorgorganisatie of zorgprofessional horen?"
Gelukkig zijn er succesvolle voorbeelden, waar het wél lukt. Doordat er mensen zijn die het verschil willen maken. Mensen die buiten de kaders durven te denken, vanuit meerdere belangen kijken en die teruggaan naar wat de bedoeling is van wetten en regels. Mensen die met passie en overtuiging hun werk doen en het verschil durven maken. Dit zijn cliëntondersteuners, maar ook professionals bij zorgkantoren en zorgaanbieders. Voor goede voorbeelden verwijs ik graag naar onze interviews.
Maar er is meer nodig; de vraag is alleen wat. Huidige plekken beter passend maken? Andere keuzes maken in de zorg, zodat de meest kwetsbaren in elk geval zorg krijgen? Er zijn genoeg instanties die hierover nadenken, maar de heilige graal is nog niet gevonden. We zitten in een systeem van wetten, regels en tal van uitvoeringsorganisaties die ons denken in oplossingen en maatwerk belemmert. Hoe zorgen we ervoor dat de mensen die nu het verschil maken de norm worden? Het vraagt om het waarderen van out of the box denken en het los durven laten van vaste kaders. Denken in maatwerk en daadwerkelijke oplossingen.
Cliëntondersteuners hebben door hun onafhankelijke positie vaak net een ander perspectief en kunnen en willen hier graag in meedenken. Dus hierbij een oproep aan gemeenten, zorgkantoren, zorgaanbieders en andere betrokken instanties: ervaar cliëntondersteuners niet als een last, maar zie ze als een kans om beter aan te sluiten bij zorgvragers. Uit onderzoek blijkt dat het niet alleen winst voor zorgvragers oplevert, maar ook leidt tot kostenbesparing en minder uitvoeringskosten.
Beroepsvereniging van CliëntondersteunersBCMB staat voor onafhankelijke, levensbrede en professionele cliëntondersteuning. BCMB heeft een beroepscode, een beroepsprofiel en een Register van Cliëntondersteuners.
